Татварын ерөнхий хуульд зааснаар Монгол Улсад 30 төрлийн албан татварыг албан ёсоор ногдуулдаг бөгөөд эдгээр нь улсын эдийн засгийн тогтвортой байдал, орон нутгийн хөгжилд түлхэц үзүүлэх зорилготой юм. Татварын төрөлд нийгмийн болон эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэл хамрагддаггүй бөгөөд томоохон татварын хувь хэмжээ, хөнгөлөлт, чөлөөлөлт, урамшууллыг УИХ тогтоодог бол зарим татварын хувь хэмжээг тогтоох бүрэн эрхийг Засгийн газар, орон нутгийн засаг захиргааны байгууллагад олгосон байна.

ААНОАТ: Бизнесийн татварын шинэ хандлага

2020 оны нэгдүгээр сарын 1-наас эхлэн мөрдөгдөж эхэлсэн Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын хуулиар зохицуулж, бизнес эрхэлж буй байгууллагуудад ил тод, уян хатан татварын орлого бүртгэлийн шинэ системийг нэвтрүүлсэн. Үүний гол онцлогууд нь:

• Татвар төлөгчийн ангилал:
  
  • Оршин суугч татвар төлөгч: Дэлхий даяар олсон, татвар ногдох бүх орлогоосоо татвар төлдөг.
  • Оршин суугч бус татвар төлөгч: Зөвхөн Монгол Улсад олсон орлогоосоо татвар төлдөг.
• Татвар ногдох орлогын төрөл:
  ААНОАТ-ын хүрээнд үйл ажиллагааны орлого нь үйл ажиллагааны орлого, хөрөнгийн орлого, хөрөнгө худалдах, шилжүүлсний орлого болон бусад орлого гэсэн ангилалд хуваагдана.

• Татвар ногдуулах орлогыг тодорхойлох арга:
  Үндсэн үйл ажиллагааны орлогоос тодорхой зардлыг хасаж татвар ногдуулах орлогыг тодорхойлох буюу ашгаасаа татвар төлдөг.

Хөрөнгийн элэгдүүлэх аргачлал ба ашиглах хугацаа

Хөрөнгө болон тоног төхөөрөмжийн элэгдүүлэлт шулуун шугамын аргаар дараах байдлаар тооцогддог:

• Барилга байгууламж, газрын тохижилт: салбараас хамааран 40 жил эсвэл 25 жил.
• Машин, механизм, техник, үйлдвэрлэлийн тоног төхөөрөмж: 10 жил.
• Компьютер, дагалдах тоног төхөөрөмж, программ хангамж: 2 жил.
• Бусад хөрөнгө: 10 жил.
• Ашиглалтын тодорхой хугацаатай биет бус хөрөнгө: Хүчин төгөлдөр байх хугацаанд.

Татварын хувь хэмжээ

ААНОАТ-ын татварын хэмжээ хэд хэдэн шалгууруудыг үндэслэн тогтоогдоно:

• Нийтлэг хувь хэмжээ:
  
  • 6 тэрбум төгрөг хүртэлх ашиг дээр 10%.
  • 6 тэрбум төгрөгөөс дээш ашиг дээр 25%.
• Хөнгөлттэй хувь хэмжээ:
  300 сая төгрөгөөс ихгүй борлуулалтын орлоготой татвар төлөгчийн ашгийн татвар 1%.

Татвар ногдох орлого хүлээн зөвшөөрөх нөхцлүүд:

• Барааг ачуулснаар.
• Гэрээт ажлын хувьд гүйцэтгэлийн хувьтай холбоотой.
• Үйлчилгээний төлбөрийг хүлээн авснаар эсвэл гэрээний нөхцөл хангагдсанаар.
• Бусад төрлийн орлогын хувьд орлогыг бодитоор хүлээн авснаар.

Өмнөх татварын хуульд хэзээ татвар ногдох орлогоор хүлээн зөвшөөрөх нь тодорхойгүй байсан бол 2020 оноос мөрдөгдөж эхэлсэн хуулиар энэ нь тодорхой болсон.

Татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлт

Монгол Улсын татварын тогтолцоогоор олгодог хөнгөлөлт, чөлөөлөлт:

• Хөнгөлөлтийн төрлүүд:
  
  • Татвар ногдох орлогын хэмжээнээс хамаарч хөнгөлттэй хувь хэмжээгээр татвар төлөх.  Жишээлбэл 300 сая төгрөг хүртэлх борлуулалттай бол 1%-ийн татвар, 1.5 тэрбум төгрөг хүртэлх борлуулалттай бол 90%-иар хөнгөлөх
  • Зарим тохиолдолд (жишээ нь, Улаанбаатар хотоос 500 км-ээс дээш зайтай, шинэ ажлын байр бий болговол) төлөх татварыг 50% эсвэл 90%-иар хөнгөлөх боломжтой.
  • Ажилтны тодорхой хувь нь тахир дутуу байвал тэдгээрийн эзэлж байгаа хүний тоогоор татварын чөлөөлөлт эдлэх.
  • Байгалийн нөөцийг хэмнэлттэй ашиглах, орчны бохирдлыг багасгах, байгальд ээлтэй техник, тоног төхөөрөмжийг борлуулсан орлогоос чөлөөлөх зэрэг урамшуулал нь салбарын онцлогт тохируулан өгөгддөг.
• Салбарын хязгаарлалт:
  Уул уурхайн, газрын тосны, согтууруулах ундаа, тамхины бүтээгдэхүүн, шатахуун импорт болон худалдаа, иргэний нисэх, зам барих, засвар үйлчилгээ салбарт хөнгөлөлт, чөлөөлөлт хамаарахгүй.
• Цаг хугацааны хязгаарлалтууд ба онцлог:
  Зарим урамшуулал нь тодорхой хугацааны (жишээ нь, эхний 3 жилдээ 90%, дараа нь 50% хөнгөлөлттэй) хүчинтэй бөгөөд шинэлэг технологи, дэд бүтцийн хөгжил болон тодорхой бизнесийн чиглэлд хамаарна.

Эдгээр урамшуулал, чөлөөлөлт нь бизнес эрхлэгчид болон хувь хүмүүсийн санхүүгийн тогтвортой байдлыг хангахад нөлөөлж, улсын эдийн засгийн хөгжилд нэмэлт эрч хүч өгдөг.

Суутган татвар: Олон талын шинэчлэл

Монгол Улсын татварын тогтолцоогоор оршин суугч бус татвар төлөгчид 20%-ийн суутган татвар төлдөг. Үүний гол онцлогуудыг дараахь байдлаар тоймлоно:

• Хүү төлөлтийн суутгал:
  
  • Монголын оршин суугч татвар төлөгчид төлсөн хүүгийн хувьд 10%-ийн суутгал хэрэглэгддэг.
  • Оршин суугч бус татвар төлөгчид төлсөн хүүгийн хувьд 20%-ийн суутгал хийгддэг.
  • Арилжааны банкуудын гадаад, дотоод эх үүсвэрээс зээл авсан тохиолдолд хүүгээс 5%-ийн татвар суутгана.
• Программ хангамж хөгжүүлэгчдийн урамшуулал:
  Оршин суугч бус иргэдэд програм хангамжийн нөөц ашиглалтаас болон сервер ашиглалтын төлбөрөөс 5%-ийн суутган татвар ногдуулдаг.
• Давхар татварын гэрээ:
  Давхар татварын гэрээгээр суутган татварын хэмжээг бууруулах боломжтой бөгөөд энэ нь олон улсын хэлэлцээр, хамтын ажиллагааны гэрээн дээр тулгуурладаг.

Эдгээр зохицуулалтууд нь бизнес эрхлэгчдийн санхүүгийн удирдлагыг илүү уян хатан, ил тод болгож, улсын эдийн засагт хөрөнгө оруулалтын эрч хүчийг нэмэгдүүлэхэд зорилготой.

НӨАТ: Үйл ажиллагааны үндсэн тогтворжуулалт

Борлуулалтын орлого 50 сая төгрөгт хүрсэн тохиолдолд НӨАТ суутган төлөгчөөр бүртгүүлэх шаардлагатай. НӨАТ-ын бүртгэлийн гол зүйлс:

• Борлуулалтын НӨАТ:
  Борлуулалтын үед ногдуулдаг бөгөөд худалдааны үйл ажиллагааны нэг хэсэг юм.
• Худалдан авалт ба импортын НӨАТ:
  Худалдан авалтын үед төлсөн НӨАТ-ыг борлуулалтад ногдуулсан НӨАТ-аас хасаж тооцдог.
• НӨАТ-ын тайлан:
  Сар бүр НӨАТ-ын тайлан гаргаж, татварын бүрэн мэдээллийг хянах боломжийг бүрдүүлдэг.

НӨАТ-ын хувь хэмжээ 10% бөгөөд харин экспортлосон бол 0% байдаг. Мөн зарим төрлийн эд хөрөнгө худалдан авсан бол худалдан авах үед төлсөн НӨАТ-ыг тодорхой хугацааны турш буцааж авах боломжтой буюу барилга байгууламжид төлсөн НӨАТ-ыг 10 жил, тоног төхөөрөмжид төлсөн НӨАТ-ыг 5 жилийн хугацаанд буцааж авдаг.

НӨАТ-аас чөлөөлөгддөг зарим бараа, үйлчилгээ нь дотооддоо үйлдвэрлэсэн сүү, цагаан идээ, жижиг дунд үйлдвэрлэлийн хэрэгцээнд зориулсан тоног төхөөрөмж, шинэлэг төслийн хүрээнд шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд шаардлагатай түүхий эд зэрэг зүйлсийг хамарсан байдаг.

(Cover photo by Munkhbayar Dambajav)